จอมปลวกเกิดจากกิจกรรมของสัตว์ในดินที่เรียกว่า 'ปลวก' ในสภาพแวดล้อมที่ความชื้นในดินเพียงพอและดินไม่เค็ม ปลวกสร้างรังโดยการนำเอาดินเหนียวมาคลุกเคล้ากับสิ่งขับถ่ายทำให้เกิดดินจอมปลวกที่มีความอุดมสมบูรณ์สูงและเหนียวกว่าดินบริเวณใกล้เคียง สภาพแวดล้อมดังกล่าวเป็นเหตุให้จอมปลวกมีความสำคัญกับระบบนิเวศเกษตรของภาคตะวันออกเฉียงเหนือี่โดยทั่วไปความอุดมสมบูรณ์ของดินต่ำ และขาดน้ำในการเกษตรแรกเริ่มเกษตรกรจะอนุรักษ์จอมปลวกไว้และนับถือว่าจอมปลวกเป็นที่สิงสถิตสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คุ้มครองรักษาพื้นที่บริเวณนั้น เป็นเหตุให้เหลือสภาพป่าเล็กๆ ในบริเวณที่ทำการเกษตร แต่ในบางเขตก็นับถือน้อยจึงอาจตัดไม้ทำฟืน ปลูกที่พักอาศัย จนกระทั่งมีการนำดินจอมปลวกไปทำแปลงปลูกผัก หรือเป็นจุดที่ใช้ตั้งบ้านเรือนที่กระจายไปในเขตที่เป็นทุ่งนา ซึ่งเป็นที่ลุ่มน้ำขัง ผลผลิตที่ได้จากการใช้ดินจอมปลวกที่มีมากที่สุด ได้แก่ การผลิตหอมแดงที่จังหวัดศรีษะเกษ นับรวมพื้นที่มากกว่า 60,000 ไร่ และได้ผลผลิตต่อปีมากกว่า 200,000 ตัน นอกจากนี้ยังมีการใช้ที่ดินจอมปลวกปลูกผักทั้งเป็นการค้า และผักสวนครัวกันทั่วไปในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความรู้พื้นบ้านที่ใช้แก้ปัญหาดินอุดมสมบูรณ์ต่ำของภูมิภาคที่ควรได้รับการสนับสนุเพื่อการใช้ทรัพยากรที่มีประสิทธิภาพสูงสุด