บทคัดย่อ
การกระจายการผลิตในระดับไร่นามีวัตถุประสงค์เพื่อลดความเสี่ยงของเกษตรกร จากการพึ่งพาสินค้าเพียงชนิดเดียวมาเป็นการพึ่งพาสินค้าหลายชนิดที่มีลู่ทางการตลาดดี เพิ่มรายได้ในการเกษตรให้แก่เกษตรกร ลดการว่างงานตามฤดูกาลและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติในระดับไร่นาในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและ สังคมแห่งชาติฉบับที่ 6 มีการกำหนดเป้าหมายการกระจายการผลิตในพื้นที่ 51 จังหวัด รวมพื้นที่เพาะปลูก 5.71 ล้านไร่ ในระยะเวลา 5 ปี โดยการดำเนินการปรับปรุงระบบการปลูกพืชและระบบการทำฟาร์มให้มีการกระจายการผลิตมากชนิดขึ้น และส่งเสริมระบบวนเกษตร
อย่างไรก็ตามระบบนิเวศน์เกษตร การตลาด การลงทุนและระยะเวลาของผลตอบแทนจะเป็นข้อจำกัดในการกระจายการผลิตในระดับไร่นาของเกษตรกร และทำให้การกระจายการผลิตในระดับไร่นาไม่มีถาวรภาพอีกด้วย จากผลการศึกษาวิจัยระบบพัฒนาไร่นาของเกษตรกรพบว่า ปัจจัยที่ทำให้เกษตรกรมีการกระจายการผลิตมีความต่อเนื่องอย่างถาวรภาพ (Sustainability) มี 4 ลักษณะได้แก่ การที่รัฐลงทุนพัฒนาแหล่งน้ำให้แก่เกษตรกร, จัดระบบการผลิตแบบครบวงจร, ระบบการกระจายการผลิตนั้นๆ สอดคล้องกับระบบนิเวศน์เกษตรและการกระจายการผลิตนั้น สนับสนุนกิจกรรมเดิมที่เกษตรกรทำอยู่ แนวทางการพัฒนาการกระจายการผลิตเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่เกษตรกรควรมุ่งเน้นความสัมพันธ์ในการผลิตสินค้าเกษตรให้สอดคล้องกับลักษณะทางนิเวศน์เกษตร, ความต้องการของตลาด, รัฐควรให้ความช่วยเหลือในด้านการลงทุนพัฒนาแหล่งน้ำ ด้านสินเชื่อ การกำหนดเป้าหมายการผลิต การปรับปรุงระบบการผลิตและการตลาด โดยเฉพาะอย่างเกษตรกรรายย่อย