บทคัดย่อ
ผลจากการศึกษาโดยวิธีประเมินสภาพชนบทแบบเร่งด่วน (RRA-Rapid Rurual Appraisal) จากผู้เลี้ยงโคนมรายย่อยของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และการนำเกษตรกรจากสองหมู่บ้านมาพบปะคุยกันในสภาพพสองหมู่บ้านพซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการฝึกอบรมเลี้ยงโคนมพบว่า ถ้าปล่อยให้เกษตรกรได้มีโอกาสแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันเองโดยมีนักวิชาการเป็นผู้สังเกตุการณ์เกษตรกรดังกล่าวมีความรู้สึกเป็นกันเอง สามารถเข้าใจปัญหา เสนอแนวทางแก้ไขและให้คำแนะนำซึ่งกันและกันได้ดีกว่าการที่นักวิชาการหรือเจ้าหน้าที่สอนหรือแนะนำโดยตรง ดังจะเห็นได้จากการที่เกษตรกรผู้เลี้ยงโคนมจากนิคมการสร้างตนเองเขื่อนอุบลรัตน์ จังหวัดขอนแก่น ไปเยี่ยมเยือนเกษตรกรผู้เลี้ยงโคนมบ้านห้วยไร่ จังหวัดชัยภูมิ และได้มีโอกาสเห็นการทำแปลหญ้าหลังบ้าน ต่อมาไม่นานมีเกษตรกรนิคมสร้างตนเองเขื่อนอุบลรัตน์หลายรายทำแปลงหญ้าหลังบ้านขึ้น แม้จะทำได้ไม่ดีเท่ากับบ้านห้วยไร่ ก็ตาม แต่ก็แสดงให้เห็นว่าเป็นการกระจายเทคโนโลยีในระหว่างเกษตรกรด้วยกันเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ผลการสำรวจยังชี้ให้เห็นการเลี้ยงโคนมในระบบที่แตกต่างกัน