การอบรมเชิงปฏิบัติการ หลักสูตรการวิจัยเชิงระบบเพื่อพัฒนาการเกษตร มีหลักการเหตุผลที่ผลงานวิจัยของกรมวิชาการเกษตรเริ่มมีความหลากหลาย แต่ยังไม่ตอบสนองต่อความต้องการของผู้ใช้ ณ สถานการณ์ปัจจุบันได้ไม่มาก สาเหตุเนื่องจาก การขาดแคลนนักวิชาการด้านงานวิจัยและพัฒนาระบบเกษตร ขาดการบูรณาการเชื่อมโยงนักวิจัยจากหน่วยงานต่าง ๆ ในการลงไปดำเนินการวิจัยและพัฒนาในพื้นที่เพื่อแก้ปัญหาและเพิ่มโอกาสแก่เกษตรกร/ชุมชนในพื้นที่ จึงส่งผลกระทบให้ผลงานวิจัยของกรมวิชาการเกษตรมีผู้นำไปใช้ประโยชน์น้อยลง หลักสูตรการอบรมฯเป็นหลักสูตรมี่มุ่งเน้นการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้นักวิจัยรุ่นใหม่สังกัดสำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 1 – 8 ในการที่จะได้ดำเนินงานงานวิจัยและพัฒนาเชิงพื้นที่เป็นกระบวนการที่นำผลงานวิจัยสู่การใช้ประโยชน์โดยกลุ่มเป้าหมายต่อไป การอบรมฯมีวัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของกระบวนการวิจัย และพัฒนาเชิงระบบให้สอดคล้องกับพื้นที่และสภาพแวดล้อมของเกษตรกร ให้แก่นักวิจัยที่เกี่ยวข้องของสวพ. 1-8 ให้เป็นไปในทางเดียวกัน และสอดคล้องกับสถานการณ์ปัจจุบัน ปีงบประมาณ 2550 ได้จัดการอบรมฯ 1 หลักสูตร ผู้เข้ารับการอบรมฯ จำนวน 65 คน และปีฯ 2551 ระยะเวลาการอบรมฯ จัดขึ้น จำนวน 4 ครั้ง จำแนกเป็นหลักสูตรพื้นฐาน จำนวน 2 ครั้ง และหลักสูตรประยุกต์จำนวน 2 ครั้ง ใช้เวลา 5 วัน/ครั้ง/ ณ ที่ สวพ 4 (จ.อุบลราชธานี) สวพ.6 (จ.จันทบุรี) สวพ.1(จ.เชียงใหม่) และ สวพ.8 (จ.สงขลา) ระหว่างวันที่ 17-21 มีนาคม 16-20 มิถุนายน 7-11 กรกฎาคม 18-22สิงหาคม 2551 ตามลำดับ มีผู้เข้ารับการอบรมฯ ครั้งละ 70 คน/ครั้ง รวมทั้งสิ้น 280 คน การอบรมฯได้รับงบประมาณจากกรมวิชาการเกษตร เนื้อหาวิชาของหลักสูตรจำแนกเป็นประยุกต์กลักการวิจัยและพัฒนาที่ได้เคยใช้เมื่อ10 ปี ประยุกต์กับวิธีการ ณ ปัจจุบัน หลักสูตรพื้นฐาน ประกอบด้วย 1) นโยบายงานวิจัยและพัฒนาพืชเชิงพื้นที่ กรมวิชาการเกษตร 2) กระบวนการวิจัยและพัฒนาเชิงพื้นที่และการนำไปใช้ประโยชน์ 3) งานวิจัย พัฒนาระบบเกษตร 4) การวิเคราะห์ระบบนิเวศเกษตร 5) เทคนิคการค้นหา และตั้งโจทย์วิจัยเชิงพื้นที่ กับชุมชนโดยใช้เครื่องมือ การสัมภาษณ์กลุ่ม(Group Discussion) ประยุกต์กับ PRA การ์ดคำ (Cards Technich) และ Matrix Board Analysis 6) การวิเคราะห์และจัดทำโครงการวิจัยแบบบูรณาการ 7) ขั้นตอนการวิจัยและพัฒนาในไร่นาเกษตรกร หลักสูตรประยุกต์ เป็นการต่อยอดจากหลักสูตรพื้นฐาน ประกอบด้วย 1) ระบบนิเวศเกษตร ณ ปัจจุบัน ที่สัมพันธ์กับปัจจัยต่างๆ ของระบบพืชและเทคโนโลยีการผลิตพืช 2) กระบวนการวิจัย ทดสอบเชิงระบบ ของ พืช และเทคโนโลยีการผลิต โดยเกษตรกรมีส่วนร่วม 3) การวิเคราะห์ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย/กลุ่มเป้าหมาย ผู้ใช้ประโยชน์ การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปสงค์-อุปทาน (Demand-Supply Chain) ระบบ Logistics การสร้างนวัตกรรมจากผลงานวิจัย 4) การวิเคราะห์ ต้นทุนผลตอบแทน การยอมรับผลงานวิจัย การติดตาม ประเมินผล 5) การจัดทำโครงการนำร่องเพื่อดำเนินงานต่อเนื่องจากการอบรม และการบริหารโครงการให้เกิดการใช้ประโยชน์ วิธีการขั้นตอนการอบรมฯ ประกอบด้วย การบรรยาย การแบ่งกลุ่มเพื่อระดมความคิด การฝึกปฏิบัติในพื้นที่เกษตรกร การค้นหาโจทย์วิจัยจากชุมชน การวิเคราะห์ข้อมูลระดับต่าง ๆ และการนำเสนอ สำหรับวิทยากรได้รับความอนุเคราะห์จาก สำนักงานสนับสนุนกองทุนเพื่องานวิจัย (สกว.) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ฯ และสำนักที่ปรึกษา กรมวิชาการเกษตร ผลการอบรมฯ บรรลุวัตถุประสงค์มากร้อยละ 58-77 ปานกลาง ร้อยละ 42 เนื้อหา วิชาการอบรมฯ เหมาะสมกับหลักสูตรมาก ร้อยละ 62-87 ผู้เข้ารับการอบรมฯ เห็นว่าการอบรมฯมีประโยชน์ แต่ละ สวพ. จักได้นำความรู้ และทักษะไปปรับใช้ในการจัดทำโครงการวิจัย เผยแพร่ให้นักวิจัย และสร้างเครือข่ายนักวิจัยของหน่วยงานต่อไป จากผลการอบรมฯในปีฯ 2551 จากการอบรมฯ ทั้ง 4 ครั้ง มีข้อเสนอแนะเพื่อพิจารณา เป็นประเด็นสำคัญ ได้แก่ การนำผลการฝึกอบรมไปใช้ประโยชน์โดยบูรณาการเป็นรูปแบบของ เครือข่าย (Cluster) กับหน่วยงานที่มีส่วนได้ส่วนเสีย ในการนี้ กรมวิชาการเกษตร ได้จัดให้มีการอบรมฯ ต่อเนื่อง เป็นการอบรมระหว่างงาน (Onthe Job Training) ณ สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 1-8 โดยมีการอบรมฯรวม 1 ครั้ง การอบรมฯสมควรมีเทคนิคและเครื่องมือวิจัยและพัฒนาระบบเกษตรที่ ไม่ซับซ้อน รวดเร็วและเหมาะสมกับสถานการณ์ปัจจุบันอย่างไรก็ตาม ความเข้าใจในหลักการพื้นฐานของการวิจัยและพัฒนาระบบเกษตรยังเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับนักวิจัยที่ยังมีทักษะ และประสบการณ์วิจัยและพัฒนาเชิงพื้นที่น้อย ทั้งนี้ มีเป้าหมายที่งานวิจัยสอดคล้องกับประเด็นปัญหาการผลิตพืชของชุมชน และนำไปสู่เป้าหมายของการนำผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์ รายงานฉบับนี้เป็นการนำเสนอผลการอบรมเชิงปฏิบัติการ หลักสูตรการวิจัยเชิงระบบเพื่อพัฒนาการเกษตร ปี 2551 ในบริบทของการฟื้นฟูและประยุกต์เทคนิค และเครื่องมือทางระบบเกษตร เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งนักวิจัย ของกรมวิชาการเกษตรต่อไป